imla kuralları

uyulması sözlük kalitesi açısından elzem olan kurallardır.

maalesef son zamanlarda imla kurallarının uyulmaması daha da görülür hale geldi sözlükte. özellikle cümlenin sonuna nokta koymak gibi basit ama önemli bir imla kuralı bile uygulanmıyor bazen.

hiç kimseden yüzde 100 doğru bir imla beklemiyorum ki benim de imla hatalarım oluyordur muhakkak. fakat en azından cümlenin sonuna noktalama işareti koymak gibi basit ve önemli bir kuralın uygulanmasını da bekliyorum. bu tür basit kurallar sözlük kalitesi açısından büyük önem arz ediyor. zira imla kurallarına büyük oranda uyulmuş yazılar göze hoş geliyor.

lütfen imla kurallarına özen gösterelim. özellikle şuna:

(bkz: cümlenin sonuna nokta koymak)

De ekinin yazımı, ki ekinin yazımını falan arayan yok ama nokta kullanımı ve noktalama işaretlerinden sonra, yeni kelimenin ilk harfinden önce bir boşluk bırakmak okuyanların daha rahat okumasını sağlar.

herkesin azami ölçüde dikkat etmesi kurallardır. eğer içerik açısından zengin, kaliteli ve sürekliliği olan bir sözlük istiyorsak yazılan entry'lerin içeriği kadar imla ve yazım kurallarının da anlam bütünlüğü sağlama bakımından önemli olduğunun bilincinde olmalıyız. özellikle ilk 2 ve hatta belki 3. nesil bu kurallara uymalı ki, sonradan aramıza katılacak olan renktaşlara örnek olabilelim.

uzun zamandır bu entry'yi yazmak istiyordum fakat fırsat bulamıyordum. kısmet şimdiyeymiş. (*)

başta basit ama önemli imla kuralları olmak üzere birçok imla kuralını bu entry'de anlatacağım. bu entry'yi yazarken benim de hatırlayacağım ve öğreneceğim imla kuralları illaki olacaktır. hâliyle benim için de faydalı bir entry olacak.

unutulmamalı ki imla kuralları, bir paragrafı okunaklı hâle getiren en önemli unsurlardan birisidir. dolayısıyla türkçe konuşan ve yazan her insan, bu kurallara, en azından basit olanlarına olabildiğince uymalı.

çayınızı, kahvenizi alın. başlıyoruz. (*)

1) -de / -da'nın yazılışı

çok basit bir kural aslında.

1.a. bağlaç olan veya dahi anlamındaki -da / -de ekleri ayrı yazılır. bu ekleri cümleden çıkardığımızda anlam daralması olur fakat anlam tam olarak bozulmaz:

"iyi oynayabildiği sporlar arasında hentbol da vardı."

görüldüğü üzere, cümlede bahsedilen kişinin oynadığı birkaç spor arasında hentbol da varmış ve özel olarak belirtilme ihtiyacı duyulmuş. dolayısıyla -da ekinin ayrı yazılması gerekir.

1.b. -de eki eğer yer belirtiyorsa bitişik yazılır:

elle oynamak hentbolda ceza gerektiren bir durum değildir."

-da eki, bulunma durum eki olarak kullanılmış. bir nevi yer belirtilmiş yani.

bu iki durum arasındaki farkın daha iyi anlaşılması için güzel bir örnek vereceğim:

"sen de mi bizimle geliyorsun?"
"sende mi sana verdiğim kalem?

ilk cümlede -de eki bağlaç olarak kullanılırken ikinci cümlede bulunma durum eki olarak kullanılmış. yani ilkinde dâhil etme var, ikincisinde ise yer belirtme.

"sen de geliyorsun, o da geliyor, türkler de geliyor, futbolcular da geliyor." -dâhil etme anlamı
"sende, onda, türklerde ve futbolcularda anlamlandıramadığım bir gariplik var." - yer belirtme

2) -ki ekinin yazılışı

bu kural, -de / -da ekinin yazımı kuralına göre çok daha kolay.

2.a. bağlaç olan -ki ayrı yazılır:

"... ancak gel gör ki oyuncuların yüzünde en ufak bir heyecan belirtisi yoktu."

"... aksi yönde fikir beyan ediyordu ki bunu destekliyordum."

2.b. ilgi zamiri veya yapım eki olan -ki bitişik yazılır:

"çok karanlık bir düşünce yapısı vardı. benimki ise onunkinin tam tersine rengârenkti, fazla iyimserdi." - ilgi zamiri

"masadaki eşyalarını kaldır, evi temizleyeceğim." - yapım eki

yani bir nevi yer belirtme eki oluyor bu da. her ne kadar literatürde böyle bir kelime geçmese de bu duruma en uygun kelime bu sanırım: "yer".

tabii bu bağlaç olan -ki ekinin 8-9 istisnası var, onları da aşağıda yazacağım.

3) noktalama işaretleri

belki de en basit imla kuralıdır. özellikle uzun cümleler kurulurken anlam kargaşasını önlemek için noktalama işaretleri mutlaka kullanılmalıdır. en yaygın iki noktalama işaretinin(*) en temel görevlerini sıralamak gerekirse;

3.a. nokta: yoğun duygu içermeyen(*), soru amacı barındırmayan(*) bitmiş cümlelerin sonuna konur:

"fenerbahçe, 1907'de kurulmuş spor kulübüdür."

3.b. virgül: sıralı cümleleri ayırmak için, cümlede art arda dizilmiş eş görevli kelimeleri sıralamak için ve uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş özneyi belirtmek için kullanılır. bu görevler, virgülün en yaygın görevleridir.

"pazardan elma, armut, çilek ve muz aldım." - art arda dizilmiş eş görevli kelimelerin karışmaması için virgül kullanılmış.

"fenerbahçe şampiyonluğu kıl payı kaybetti, taraftar kendini ateşe verdi!" - sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için virgül kullanılmış.

"fenerbahçe, yapısı bakımından kendini hep camia liderlerine muhtaç etmiş, bu bağlamda çok zarar görmüştür." - yüklemden uzak düşmüş özneyi belirtmek için virgül kullanılmış.

4) kesme işaretinin kullanımı

bunun için ayrı bir başlık hazırlamak gerektiğini düşündüm çünkü kesme işareti de en çok yanlış kullanılan noktalama işaretlerinin başında geliyor. noktalama işaretlerine çok dikkat eden biri olarak ben de bu konuda çok fazla hata yapmışımdır.

4.a. özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır:

"türkiye'nin, fenerbahçe'nin, izmir'de, avrupa birliği'ne vb."

4.b.: özel adlara getirilen iyelik eklerinden sonra başka bir iyelik eki daha getirilirse kesme işareti kullanılmaz:

"fenerbahçemizin, adanamızın vb."

4.c.: özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk ekleri ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesme işaretiyle ayrılmaz:

"adanalı, fenerbahçeli, türklerin, zonguldaklıların, ahmetler vb."

bilgileri tazelemek iyi oldu benim adıma da. bayağı unutmuşum bu lanet kesme işareti kurallarını.

5) soru eki olan -mi ayrı yazılır

yine en basit imla kurallarından birisi. bu ek ayrı yazılır dostlarım. yanlış kullanımı en sinir bozucu imla kurallarından birisidir ayrıca.

"kimse yok mu?"

6) virgülden sonra boşluk bırakmak

virgülden sonra bir karakterlik boşluk bırakılır, virgülden önceki kelimeyle virgül arasına boşluk bırakılmaz.

"elma,armut" - yanlış ❌. virgülden sonra bir karakterlik boşluk bırakılmalı.

"elma ,armut" - yanlış ❌. virgülden sonra bir karakterlik boşluk bıraklımalı ve virgülden önceki kelimeyle virgül arsaında boşluk olmamalı.

"elma , armut" - yanlış ❌. virgülden önceki kelimeyle virgül arasında boşluk olmamalı.

"elma, armut" - doğru. ✅

7) saatlerin yazımı

saatler yazılırken araya iki nokta değil, nokta konur:

"16.00"

saatler sayıyla değil harflerle de yazılabilir:

"üçü on geçe"

-----------------------

bir de yazımı konusunda sık hata yapılan kelimelerden bahsedeceğim.

yukarıda bağlaç olan -ki ekinin istisnalarından bahsedeceğimi söylemiştim. öncelikle onları yazayım da aradan çıksın. (*)

sanki ✅
illaki ✅
meğerki ✅
belki ✅
oysaki ✅
hâlbuki ✅
çünkü ✅
a (*)
mademki ✅

bu kelimelerin sonundaki -ki ekleri her zaman bitişik yazılır. bunlar istisnadır. özellikle oysaki, illaki ve meğerki kelimelerinde çok hata yapılıyor.

şey her zaman ayrı yazılır: "her şey, birçok şey, bir şey, hiçbir şey vb."

yazımı çok karıştırılan kelimelerden de bahsetmek gerek:

yanlış ❌ doğru ✅

direk ❌ direkt ✅
orjinal ❌ orijinal ✅
entellektüel ❌ entelektüel ✅
sağol ❌ sağ ol ✅
afedersiniz ❌ affedersiniz ✅
terketmek ❌ terk etmek ✅
farketmek ❌ fark etmek ✅
şuan ❌ şu an ✅
bir kaç ❌ birkaç ✅
hiç bir ❌ hiçbir ✅
herbir ❌ her bir ✅
bir çok ❌ birçok ✅
pekçok ❌ pek çok ✅
malesef ❌ maalesef ✅
yalnış ❌ yanlış ✅
yanlız ❌ yalnız ✅
kornej ❌ korniş ✅

bazı kelimeler düzeltme işareti (^) (â, î, û) ile yazılır. önemli bir kural değil pek. zaten ara ara kaldırılıyor. (*)

dâhil, hâl (durum anlamında), hâlbuki, hâlen, hâlâ, riyakâr, isyankâr, kâr, âciz, âşık (duygu olan), âlem (gezegen), hikâye, şikâyet, kâhin, kâğıt, resmî, beşerî, karargâh, millî, askerî, şûra, topyekûn, mahkûm vb."

başka da aklıma gelmedi pek. zaten bunların hepsine uymak mümkün değil ama en azından -de / -da /-ki eklerinin yazımına uyulsa dahi çok iyi olur. aklıma gelirse ekleme yaparım.

Sözlük formatının çiğnediği kurallardır örneğin cümlelerimiz büyük harfle başlamıyor..

(bkz: baştan kural hatası yapılıyor)

az evvel yeni gelen bazı çaylak arkadaşların entry'lerini incelediğimde yazım ve imla kurallarını katlettiklerini gördüm(*)

tanım: sözlüğün kalitesini arttıran ve yeni arkadaşların yazar olma sürecini hızlandıran önemli bir kriter.

Yeni nesilin ağzına sıçmamasını dilediğim hede. Elbet ki aradan kaçsın sonuçta makale yazmıyoruz ama ağzına da sıçmayınız efendim.

Hiçbir noktalama işareti kullanmadan 4-5 cümle sıralayanlar var.

(bkz: insan gerçekten hayret ediyor)